Внеклассное занятие “Ос хоьооно – обугэ уорэ5э

6 кылааска кылаас таьынан аьа5ас дьарык былаана

Яковлева В.П. – саха тылын учуутала

Дьарык тиэмэтэ: «Ос хоьооно – обугэ уорэ5э»

Сыал:

1. Ос хоьооно олох олоруу уоруйэ5иттэн уоскээбит обугэ дирин билиитэ буоларын ойдотуу

2. Ос хоьоонуттан сиэрдээх буолуу уорэ5ин бэйэни сайыннарарга ыйынньык оностуу

3. Олох олоруу муудараьын, обугэлэрбит оло5у коруулэрин аныгы олоххо сыьыары тутан туьаныы

Дьарыкка туьаныллар матырыйааллар:

А.Е. Кулаковскай «Научные труды» 1979, «Саха фольклора» 1986, «Саха оьун хоьоонноро» 2005, сорудахтаах карточкалар, слайдалар.

Дьарык хаамыыта:

1. «Кун аайы эбиллибэт билии ко5уруур» – тэрээьин чаас

Утуо кунунэн!

«Кун аайы эбиллибэт билии ко5уруур», «Далайга таммах да хаалбат» диэн сыалынан салайтаран бугун бары биир киьи курдук улэлиэхпит. «Сана дор5оонноох, ос хоьооно киэргэллээх онон бугунну дьарыкпыт «Ос хоьооно – обугэ уорэ5э» диэн буолуо5а. «Сылдьыбыт сыыьы булар, отонноотоххо оноойук туолар онон тылтан тылы торотон, санаттан сананы таьааран, устар ууну сомо5олуур уус тылбытын сытыылыахпыт, билиибитин ханатыахпыт, обугэлэрбит ойдоруттэн ой эбиниэхпит».

«Ойуурдаах куобах охтон биэрбэт, сугэ кыайбата5ын субэ кыайар» онон болохторго арахсан куолаан уорэниэхпит. «Тиитин биьиги охторуохпут, тиинин эьиги итигэстиэххит.»

Соруктаах сууххамсыйара ордук онон улэбитин са5алыа5ын

2. «Ос хоьооно – обугэ номо5о» – боло5унэн карточканан улэ

3. «Этиллибит тыл иьиллибэт буолбат» – ос хоьооннорун ис номохторун ырытан кэпсэтиьии, санаа атастаьыыта.

4. «Суустэн биири талбыт курдук» – слайданан улэ

5. «Отох тонургэстээх, уот кыымнаах» – тюрк омуктар ос хоьооннорун тэннээн коруу – боло5унэн улэ, тумугу билиьиннэрии.

6. «Билии баар – бараммат баай» –

«Саха уонна казах оьун хоьоонноругар сиэрдээх буолуу уорэ5э»- уорэнээччи иьитиннэриитэ.

7. «Балык уу диринин, киьи кун утуотун батыьар» – ос хоьоонун талан бэйэни сайыннарыыга сыал туруорунуу.

9. «Далайга таммах да хаалбат» – тумук.

А5а колуонэ хас эмэ уйэ тухары кэтээн коруу тумугунэн, олох олоруу уоруйэ5инэн мунньуммут баайын: утуо санаа, сайа5ас, дэлэгэй, амарах, аьыныгас, кырдьыксыт, ыалдьытымсах, эппит тылы толоругас, харыстанньан, хорсун буолуу курдук угус учугэй оруттэри ос хоьоонун нонуо тиэдибит. Ону биьиги «кумахха ууну куппут курдук» сутэрэн кэбиспэккэ бэйэбит олохпутугар туттан, ону ааьан кэлэр колуонэ5э тиэрдэр ытык иэстээхпитин умнуо суохтаапыт.

infourok.ru

Методическая разработка “ес хооhунун уерэтии”

МБОУ «Линдинская малокомплектная основная общеобразовательная школа»

Улэ темата «Ос хоhоонун уорэтии».

Улэни онордо:

Саха тылын уонна

литературатын учуутала

Ксенофонтова А.Ф.

Баахынай – 2011с.

Улэ темата: Ос хоhоонун уорэтии (ньымалара).

Сыала: Тереебут тыл бар5а баайын, норуот уйэлэргэ муспут утуо угэстэрин туhунан о5ону уерэтиигэ-иитиигэ уhуйар ньымалары салгыы кердееhун.

Соруктара: О5ону уус-уран тыл кэрэтин ейдетуу, уhуйуу, тылы таба туhанар сатабылы сайыннарыы, сиэр-майгы еттунэн иитиллиитигэр бол5омтону ууруу. Бэйэ толкуйдаан, сааhылаан санарар дьо5уру сайыннарыы.

Актуальнаhа: Бастакытынан норуот бу уус-уран айымньытын уерэтиигэ билинни наука бол5омтотун уурар, иккис еттунэн фольклор бу керунун уерэтии ньымалара учугэйдик тар5ана иликтэрэ буолар.

Олох-дьаhах, быhыы-майгы туhунан тумуктэммит ейу-санааны а5ыйах бэргэн тылынан дьуhуннээн этиини ес хоhоонноро дэнэр.

Ос хоhоонун о5о5о билиhиннэрии, кини дирин суолтатын ейдетуу – уустук сорук. Уерэнээччи бу норуот уус-уран айымньыта буоларын, кини ис хоhоонун, уобарастааhынын муудараhын ейдуехтээх. Онон бу тема5а ыытыллар уруоктар сурун сыаллара ос хоhоонун характеристикатын, тыла бэргэнин сытыытын, рифматын, ис хоhоонун уерэтиигэ туhуланыахтаах.

Ос хоhоонун уерэтиигэ бу тун былыргы норуот уус-уран айымньыта эбит диэн ейдебул бэриллэр. Холобур: «Хахай бодотугар туспут», «Чыныс хаан ыйаа5а, Одун хаан оноhуута», «Бай5ал кытыытыгар баар киhи ата5а илийэр», «Тэбиэн са5а хара санаатаа5ар туен са5а сана ордук» диэн ос хоhооннору ырытан баран уерэнээччилэр манна ааттанар кыыллар Саха сиригэр уескээбэттэрин былыр биhиги ебугэлэрбит со5уруу дойдуга олоро сылдьыбыттар, хас биирдии кэрдиис кэмнэ олорон ааспыт дьон бэйэлэрэ олорбут кэмнэрин туhунан ос хоhоонун хаалларбыттар диэн о5олорго ейдетееру маннык таблица оноhуллар.

Бу таблицаны керен олорон ханнык ба5арар ос хоhоонугар ханнык кэрдиис кэмнэ олох-дьаhах, общество5а дьон сыhыана, сайдыыта, сиэр-майгы еттунэн ситиитэ кестерун ейдуур итиэннэ ханнык ос хоhооно хаhан айыллыбытын быhаарар кыахтанар. Хас биирдии сана кэм бэйэтэ сана ос хоhооннун айар. Таблицаны ырытыы кэнниттэн ис хоhоонун ейдетуугэ ос хоhоон туhунан маннык ыйыныылар, сорудахтар бэриллэллэр:

– Ос хоhооно диэн тугуй?

– Ос хоhоонун то5о норуот уус-уран айымньыта диибитий?

– Ос хоhоонун хайдах аттарыахха себуй?

– Ос хоhооннор суолталарын быhаар: «Атас туhугар атах тостор», «Биир муоста5а туруохпут», «Баастаах бааhын тарбаама». Тылы сайыннарыы, байытыы улэтигэр маннык ос хоhоонноро бэриллэллэр: «Айан киhитэ аргыстаах, суол киhитэ до5ордоох», «Учугэй майгын – кетер кынатын», «Элбэх бырааттыыттан эhэ куттанар», «Уйатыгар уу киирбит», «Иhэ эриэн, таhа талба». О5олор этии толкуйдууллар, тылынан эбэтэр суругунан кэпсээн онороллор итиэннэ бэриллибит ос хоhооннорун кэпсээннэригэр аат эбэтэр эпиграф курдук тутталлар.

Бэлэм тиэкискэ септеех ос хоhоонун талыы.

Холобур; «Ньургун уонна Коля ыкса до5ордуулар. Кинилэр мэлдьи бииргэ оонньууллар, бииргэ уруок онороллор, хайыhардыыллар. Кинилэр икки ардыларыгар уу тэстибэт».

«Биhиги оскуолабыт командата кенул тустууга улууска курэхтэhиигэ кэллэ. Спортсменнар грамата, кубок ылбыттар. Ол курдук кинилэр илии тутуурдаах, еттук харалаах кэллилэр».

Бастакы тиэкиhи «Икки ардыларыгар уу тэстибэт», иккиhи «Илии тутуурдаах еттук харалаах» диэн ос хоhоонноро ситэрэн биэрэллэр.

Беле5унэн улэни тэрийэргэ биир болох тылынан эбэтэр суругунан кылгас ейтен суруйуу суруйаллар, иккис белех ол ситуация5а септеех ос хоhооннорун булар.

Бэриллибит ос хоhооннорунан ейтен суруйуу.

Ос хоhоонунан о5о ейугэр ситуацияны онорон керер уонна ол ес хоhоонунан кэпсээн айар. Холобур 6 кылаас уерэнээччилэрин ейтен суруйууларын ылан керуеххэ:

«Кырдьа5астан субэтин, эдэртэн эйэтин ыл» диэн ос хоhооннно Софронов Гера маннык ейтен суруйууну суруйбута: «Биир ардахтаах кун Толя эhэтиниин оттуу сылдьыбыттар. Толя уот оттор да уота умайбат. Ону керен эhэтэ кураанах маhы а5аларыгар субэлээбит. Уот умайда, чэй сотору оргуйда Кырдьа5астан субэтин, эдэртэн эйэтин ыл» – диэн ол иhин этэллэр эбит дии санаата Толя»

«До5орун алдьархайга бырахпат» диэн ос хоhоонунан Семенов Леня ейтен суруйуута маннык: «Арай биирдэ Вовалаах Петя урэх кытылын устун хааман иhэн табаарыстара ууга туhэн чаламааттана сылдьарын кербуттэр. Уолаттар суурэн тиийэн ууга туспут уолу хостоон таhаарбыттар. Ол иhин этэллэр ээ: «До5орун алдьархайга бырахпат,» – диэн». Маннык улэ о5о толкуйдуур дьо5урун сайыннарарга оруола сункэн.

Аахпыт айымньыларга ос хоhооннорунан эпиграф, аат толкуйдааhын.

Аахпыт айымньыларыгар о5олорго «Ос хоhоонунан эпиграфтары, айымньы чаастарын ааттаа», диэн сорудах биэрэ5ин. Бу сорудахха маннык ос хоhооннору булуохтарын сеп. Холобур: «Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн» диэн остуоруйа5а «Бодорустахха бодон биллэр, кэргэннэстэххэ кэргэн биллэр», «Дьол икки хара5а суох», «Кыыс омук анала», «Оhол оттоо5ор элбэх, сыыhар сыыстаа5ар элбэх» диэн диэн ос хоhооннорун суумэрдииллэр, остуоруйа ханнык тугэнигэр сеп тубэhэллэрин быhаараллар.

Герой быhыытын майгытын ойуулуурга ос хоhоонун булуу.

Айымньы ханнык эмэ геройун быhыытын-майгытын ойуулуур ос хоhооннору булууга сорудах бэриллэр. Холобура: «Учугэй Уедуйээн» остуоруйа5а о5олор маннык ос хоhооннорун талаллар: «Ат кутуруктаах, суол курдук сурахтаах киhи», «Бииллээх сонноох билсиспэтэх, оноолоох сонноох орооспотох», «Илии тутуурдаах, еттук харалаах», «Иhигэр былас муостаах киирбит», «Киэн ке5ус кыараата, уhун санаа кылгаата».

Ос хоhоонунан улэ литература ханнык ба5арар уруогар, кылаас таhынан улэ5э ыытыллар. Холобур: А.Е.Кулаковскай «Кэччэгэй баай» 7-с кылаас, эбэтэр Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романыгар ос хоhооннорун туhунан о5олор интириэстэрин тардыахха сеп. Бастакы айымньыга автор Кэччэгэй баайы кулуу-элэк оносторугар норуот уоhуттан туспэтэх; «Туппута эрэ торуоска, кэппитэ эрэ сэлээппэ», «Биэрэрин бэскэ ыйаабыт, уунарын умнан кэбиспит» диэн ос хоhооннорун сатабыллаахтык туттан киhиттэн туктэри быhыытын ойуулуур.

Иккис айымньыга Даарыйа эмээхсин тереебут норуотун ейун-санаатын бар5а баайын учугэйдик билэр уонна ону дьонно сатаан тириэрдэр буолан, бэйэтэ эмиэ утуекэннээх ейу-санааны инэриммит, сырдык ыралаах, сылаас сурэхтээх киhи буолар. Кини угускэ уерэтэр араас мындыр таабырыннарын, еhун хоhоонорунан тулалыыр эйгэтин, дьон быhыытын-майгытын сытыытык характеристикалыыр.

О5олор биир себулуур дьарыктара ос хоhооннорунан уруhуй оноруу. Уруhуйдуурга сеп тубэhэр ис хоhоонноох алта-а5ыс ос хоhоонун талан ылабын. Холобур: «Отонноотоххо оноойук туолар», «Икки куоба5ы эккирэтимэ хайатын да ситиэн суо5а», «Таммах уу тааhы алдьатар», «Онноо5ор уунэр мас урдуктээх намыhахтаах», «Эрдэ турбут чыычаах тумсун соттор, хойут турбут чыычаах хара5ын хастар», «Силиhэ суох мас ууммэт», «Уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу», «Быа синньигэhинэн быстар». Беле5унэн туертуу ос хоhоонун талан ыланнар уруhуй онороллор. Бастакы белех о5олоро иккис уруhуйдарын ос хоhооннорун таhаараллар. Онтон иккис белех бастакы белех уруhударын бу улэ о5о фантазиятын, толкуйдуур айар дьо5урун сайыннарар о5ону улэлииргэ ке5улуур.

О5о бол5омтотун тардар, таба суруйуутун, аа5ар дьо5урун сайыннарар улэннэн – ос хоhоонунан ребустары оноруу буолар. Холобур: «Тыала суохха мас хамсаабат», «Киhи тыла – ох», «Тарбаххынан тал, семуйэ5инэн суумэрдээ», «Учугэй майгын – кетер кынатын» ребуhу онорорго уерэнээччи элбэх литературанан, матырыйаалынан улэлиир онон кини билиитэ кэниир.

М.Е.Степанова «Абыланнаах таайбараннар» диэн кинигэтигэр баар, «Кэккэлэhэн кэбистибит да ос хоhоонун уоскэтэбит» диэн таайбаранар майгыннатан таайбараннары оноробун. Кинилэр таайыылара тэн буукубалаах буолуохтаах. Ол тыллары сэргэ туруордахха 2,3, уо.д.а. Буукубалара сэргэ турдахтарына ос хоhооно тахсар.

1) Бастакы кэнниттэн . . . 2) . . . суох мас ууммэт. 3) Саха бырааhынньыга. 4) Мас. 5) Атах танаhа. 6) … хараара турда. 7) Куттас … куотар. 8) Аhа5ас сир. 9) Тыа кыыла. 10) Кирилиэскэ тугунан тахсабыт? 11) Уунээйи туохтан тахсарый? 12) Тыала суохха хамсыы турар мас аата? 13) Са5ах хайысхата. 14) Биир куннэ биир ийэттэн тереебут о5олор. 15) Ат баайар ба5ана 16) Балыгы, эти уелэр тэрил 17) Керсуе. 18) Тойон тарбах.

Норуот бу уус-уран айымньытын утумнаахтык былааннаан уерэтии тумугэр о5о ос хоhоонун куннээ5и оло5ор туттар, баай уус-уран тыллаах буола улаатар. Ону тэнэ уерэнээччилэр урдуку кылааска та5ыстахтарын аайы ос хоhоонун ейдееhуннэрэ наhаа уустуга суох буолар диэн тумуктуехпун ба5арабын.

infourok.ru

Учугэйтэн уорэбит, куьа5антан хомойобут., Татьяна Спиридоновна

Чымнайская средняя школа учитель начальных классов

Варламова Татьяна Спиридоновна

2 кылаас

Кылаас чааьа

Темата: Учугэйтэн уорэбит, куьа5антан хомойобут.

Cыала:

*Ос хоьооннорун кэпсэтэр сана5а тутта уорэнии.

*Ситимнээх сананы сайыннарыы.

*Cиэрдээх быьыыга-майгыга иитии.

1.Тэрээьин чаас:

Саха былыр-былыргаттан илдьэ сылдьар ханнык торут угэстээ5ий? (Ыалдьытымсах). Бугунну кылаас чааьыгар сиэр-майгы туьунан кэпсэтиьиэхпит.

-Дьэ, биьиги ханнык учугэй оруттэри,майгылары билэбитий?

-Онтон куьа5ан оруттэри?

– Соп, бу этиллибит учугэй майгылаах киьиттэн биьиги хайыыбытый? (Уорэбит ).

– Оттон куьа5ан майгылаах киьиттэн? (Хомойобут ).

Онон биьиги кылааспыт чааьын темата туох диэний?(Учугэйтэн уорэбит,куьа5антан хомойобут).

Cалгыы ос хоьооннорунан киьи майгытын быьаара уорэниэхпит, кинилэр суолталара туохха уорэтэрин быьаарыахпыт, ос хоьооннорун кэпсэтэр сана5а тутта уорэниэхпит.

2.Ос хоьооннорун туьунан бэсиэдэ.

О5олоор, ос хоьоонорун ким айарый? (Норуот ).Ос хоьоонноро норуот былыр –былыргаттан олох-дьаьах, быьыы-майгы туьунан ойун-санаатын тумуктууллэр. (Ос хоьооно-норуот мындыр толкуйа ).Ос хоьоонноругар кыайыылаах-хотуулаах улэ, мындыр ой урдуктук сыаналанар, утуо-майгы, сыьыан мэлдьи хай5анар,убаастанар, оттон баттабыл-ата5астабыл,буруй-сэмэ,содур быьыы сэмэлэнэр.Онон ос хоьоонноро киьини учугэйгэ,итэ5эьи, ал5аьы,буруйу сэмэлииргэ, коннорорго уорэтэр.

Бэриллибит ос хоьоонорун суолталарынан утуо-куьа5ан майгыларга наардаан.

-Аччыгы аьат, тонмуту ириэр.Ыалдьытымсах.

-Албын тыла муоттээ5эр минньигэс.Албын.

-Инсэтиттэн иэдэйбит, акаарытыттан алдьаммыт.Инсэ.

-Эйэ5эс киьи элбэх до5ордоох.Эйэ5эс.

-Уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу.Сымыйаччы.

Бу ос хоьооннорунан киьи майгытын араара уорэнэбит.

3.Ос хоьоонноро ыьыллан хаалбыттар ону хомуйан таьаарыаххайын эрэ.

Утуо ат биир кымньыылаах утуо киьи биир тыллаах

Тутуон иннинэ толкуйдаа кэрдиэн иннинэ кээмэйдээ

Сурэ5э суох суус субэлээх

Учугэй до5ор эмискэ костубэт

Ыстаабыккын эрэнимэ ыйыстыбыккын эрэн

Ынах маныраьан киьи кэпсэтэн билсэр

Суолталара туохха уорэтэрин ырытыы.

Ос хоьооннорун истэ эрэ буолбакка, бэйэбит эмиэ кэпсэтэр санабытыгар тутта уорэниэхтээхпит.

4.Бастакы кэпсээни истии.

Коля уонна Миша кыра эрдэхтэриттэн до5ордулар.Кинилэр кылаастарыгар Ваня диэн сана уол уорэнэ кэлбит.Коля сонур5аан наар ванялыын сылдьар буолбут. Онтон Миша олус хомойбут. Коля5а ханнык ос хоьоонун этиэххэ собуй? (Сана до5ордоо5ор, эргэ до5ор ордук. До5оргун туьэн биэрбэт буол).

Учуутал кэпсээн аа5ар.

www.prodlenka.org

Классный час для начальных классов

Д.Д.Красильников аатынан Мугудай орто оскуолата

Кылаас чааьын темата

«Тоьуттар тымныылаах тохсунньу ый»

Алын кылаас учуутала Захарова А.Н.

Сыала: Утуе угэстэргэ о5ону иитии.

Соруктара:

1. О5ону кытта наллаан кэпсэтии;

2. Айыл5алыын алтыьыннарыы;

3. Учугэйи, куьа5аны араарарга уерэтии.

1. Киириитэ

Билсиьии.

Ыраастаныы. Тоьуттар тымныыга биьиги дьайы киллэриэ суохтаахпыт. Онон ебугэ угэьинэн ыраастаныахпыт.

2. Тохсунньу-Танха ыйа. Танха киьи таайар, сэрэйэр куустэрин кытта сибээстээх.

Обугэ угэьэ. Биьиги ебугэлэрбит урут алаастарынан тар5анан олорбуттар. Томороон тымныы куннэргэ ыалдьыт кэллэ5инэ дьоро киэьэ буолара. Кемулуектэрин тигинэччи оттоллоро.

( Сахалар туттар малларын кердеруу)

– Бу та5аанна хобордоох ууран алаадьылыыллара;

– Кемулуек иннигэр анал тимиргэ лэппиэскэ буьараллара;

– Улахан олгуйга сыалаах эт буьараллара.

(О5олор оонньуурдара)

– Сахалар суеьу, сылгы иитиитинэн дьарыктаналлара. О5олор дьиэ кэргэн туох дьарыктаа5ын кере сылдьан ону утуктэн оонньууллара.

16 уйэ5э мастан хабылык, 17 уйэ5э танастан сыахай, хаамыска, тыксаан курдук остуол оонньуулара тэнийбиттэрэ. Суеьу бэрбээкэйин унуо5уттан араас оонньуур оностоллоро. Бу эьиги эбэлэргит, эьэлэргит оонньуурдара маннык этилэр.

3. Уус-уран айымньы

– Сэьэн-сэппэн, кэпсээн-ипсээн элбиирэ. Онтон о5олор таабырын таайсалларын, остуоруйалаьалларын ордороллоро.

Ос хоьоонноро.

• Тарбаабыт ынах курдук.

• Ат суурдэ5инэ, ыт хаалбат.

• Сытар ына5ы туруорбат киьи.

• Эр киьи биир кун ат ере5етугэр, биир кун ат кутуругар.

Таабырыннар

Айыл5а костуутэ.

• ТаЬырдьа хайа буолар, дьиэ5э уу буолар баар уЬу.

• Кэрэ биэ кэлбит суола костубэт уЬу.

• Муора ортотугар комус кытах уста сылдьар уЬу.

• Бала5ан урдугэр барча тохто сытар уЬу.

• Туорт ааттаах биир кыыл баар уЬу.

• Уокка бырахтахха умайбат, ууга уктахха уу ылбат баар уЬу.

• Илиитэ, ата5а суох эрээри ойууЬут баар уЬу.

4. Саха остуоруйатын туруоруу.

Саха остуоруйалара «Таал-таал эмээхсин», «Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин».

– Билигин остуоруйа туруоран керуехпут. Ким ба5алаа5ы ынырабыт.

Кинигэни ааҕар оҕо билиитэ-көрүүтэ кэҥиир, толкуйдуур дьоҕура сайдар, айар кута уһуктар, саныыр санаатын иҥнибэккэ-толлубакка сайа этэ үөрэнэр, ойуулуур-дьүһүннүүр тылын баайа эбиллэр.

5. Рефлексия.

– Бугунну куннэ туох сананы биллигит? Тугу ба5арыаххыт этэй?

6. Тумуккэ.

Дьоннор сылы са5алыыр

Дьулусхан улэ5э туруналлар,

Дьиэ-кэргэннэ куруутун

Дьоро куннэр элбээтиннэр.

infourok.ru

Интеллектуальная игра “Сулустаах чаас”

Цель: способствовать развитию мышления и познавательной активности, творческих и коммуникативных способностей Форма: интеллектуальная игра (викторина, интеллектуальный турнир) Оборудование: Видео-слайд, звезды, карточки Участники: 1-4 классы, с каждого класса по 3 ученика (12) Ход мероприятия: Организационная часть, привествие учатсников I тур – «Блиц-турнир» II тур – Сказки III тур – Игры в слова Финал Заключительная часть I тур «Блиц-турнир» Назовите самую веселую цирковую профессию? (Клоун) На какое дерево садится ворона во время проливного дождя? (На мокрое) Назовите самый распространенный напиток, позволяющий утолить жажду. (Вода) Назовите самый распространенный в мире праздник. (Новый год) Одни из самых красивых живых существ на Земле. Они похожи на ожившие цветы? (Бабочки) Какая самая маленькая птичка? (колибри) Днем спит, а ночью летает, про многое знает. (Сова) Какие часы показывают время – 6 часов? Сколько треугольников нарисовано? Какой рисунок нужно поставить на пустое место? Кто здесь лишний? Грамматическая арифметика: Крыша – ша + лось – сь? (крыло) Назовите самую большую птицу? (страус) Отгадайте ребус: 7Я (семья) Флаг республики Саха (Якутия)? Трое участников, набравшие меньшее количество звезд, выбывают из игры.   II тур – Сказки В какой сказке жили Кай и Герда? (Снежная Королева) Сказочный герой, который по научению Лисы ловил хвостом рыбу в проруби? (Волк) Сколько лет рыбачил старик из «Сказки о рыбаке и рыбке» А.С. Пушкина до того, как он поймал золотую рыбку? (Ровно тридцать лет и три года) Какое сказочное животное ходило в сапогах? (Кот) Друг крокодила Гены. (Чебурашка) Она сочиняет и поет песни. (Черепаха) Сколько гномов было в сказке про Белоснежку? (семь) Красная девица сидит в темнице, люди в руки брали, косы срывали. (Морковь) У кого из сказочных героев была хрустальная туфелька? (У Золушки) Кто хотел съесть Дюймовочку? (Жаба) Как звали героя, который поймал необыкновенную щуку? (Емеля) Кто был сыном оловянной ножки? (Стойкий оловянный солдатик) Какое слово пропущено в названии сказки? «….. лебеди» (Гуси) Какое слово пропущено в названии сказки? «Гадкий …» (утенок) Свет мой, …. скажи, да всю правду доложи. (Зеркальце) Смерть его на игле, В сундуке лежит в земле. Никого, чем он, нет злей. Как зовут его? (Кощей) По итогам 2 тура, трое участников набравших меньшее количество звезд выбывают из игры. III тур – Тыл оонньуута – Игры в слова Загадки – Таабырыннар Тиит тирэхтээх тинсирики суурук баар уьу. (Тиин) Хаар ойуур иьигэр итии таас сытар уьу. (эьэ) От-мас аьылыктаах ойуоккалас о5очоос баар уьу. (Куобах) Албын о5онньор арба5аьа аатырбыт? (Саьыл) Утуе киьи ус дьураалаах уьу. (Мо5отой) Пословицы – Ос хоьоонноро (ЕС хоьооннорун ситэр) Кырдьа5астан алгыьын ыл, … (эдэртэн эйэтин ыл) Учугэй до5ор … (эмискэ кестубэт) Уерэх баар – … (бараммат баай) Ребусы – Ребустар (3) По итогам 3 тура выбывают четверо участников, набравшие наименьшее число звезд. Остаются 3 участника, которые будут играть в финале. Финал В течение одной минуты составить слова из данного слова: балыксыт (балык, ат, ыт, тыс, кыыс, быа, тыас, ыал, сыт, тыал, кыл, сыл, тыл,…) Подведение итогов. Награждение. Анастасия Алексеевна

www.teacherjournal.ru

Сценарий конкурса чтецов “Буорах сыттаах хоьооннор”

«Буорах сыттаах хоьооннор» хоьоон аа5ыы куэ5ин сценарийа

Утуо кунунэн убаастабыллаах учууталлар, кунду уорэнээчилэр!Быйыл орогойдоох кыайыы 70 сыла ууммутунэн Россия урдунэн араас тэрээтиннэр ыытылла тураллар. Ол курдук бугун биьиги оскуолабытыгар «Буорах сыттаах хоьооннор» уолаттар хоьоон аа5ыы курэ5ин тэрийэн эрэбит. Бу маннык тэрээьин 5 сыллаа5ыта тэриллибитэ. Онно эмиэ оскуола туох баар уолаттара кыттыбыттара. Бугунну курэх дьууллуур субэтин кытта билиьиннэрэрбин конуллээн: дьууллуур субэ председателэ Кондакова В.С.- нуучча тылын уонна лит-рын учуутала, киниэхэ куус-комо буолуохтара Бережнова С.А.- уорэх завуьа уонна Слепцова Т.Д. –иитэр улэ завуча. Дьуллуур субэ коруо5э: кыттааччы тылын-оьун, туттан-хаптан турарын, танаьын-сабын, хоьоон ис хоьоонун тириэрдиини. Кыттааччыларбытыгар ситиьиилэри ба5арбыт!

Сэрии са5аланаатын кытта Советскай Союз суруйаччылара бар дьоннорунуун ийэ дойду комускэлигэр туруммуттара, кинилэртэн ус гыммыт биирдэрэ саа-саадах тутан сэриилэспиттэрэ.

Саха поэттара ким-хайа иннинэ ынырры тылларын эппиттэрэ. 1941 сыл бэс ыйыттан Эллэй «Бары фашистары утары!», Аба5ыыныскай «бары кууьу фронна!», Дм.Таас «Ийэ сиртэн сотуо5ун!», Куннук Уурастыырап «Эйиэхэ анда5ар биэрэбит» диэн хоьоонноро тахсыталаан барбыттара. Ити курдук улам диринээн, уустуктук кордоруллэн саха лит-гар сэрии темата, буттуун советскай норуот, сахалар сэриигэ хорсун сырыыларын, тыылга геройдуу улэлэрин кордоруу баьылыыр-коьулуур тема буолбуттара. Кэлин хааннаах сэрии кыьал5атын сорох суруйааччылар тус бэйэлэринэн билбиттэрэ, фашизм норуоттарга а5албыт иэдээнин, олоруутун-оьоруутун илэ харахтарынан корбуттэрэ. Олор ортолоругар хайыы-уйэ саха норуотун тапталын ылбыт биллиилээх суруйааччылар:Эллэй, Аба5ыыныскай, Кун Дьирибинэ, Дьуогэ Ааныстыырап, Дьуон Дьанылы бааллара. Санардыы суруйарга холонон эрэр Т.Сметанин, П. Тобуруокап, Алекс. Бродников, С.Никифоров, М.Кузьмин-Хара, С.Тимофеев, нуучча суруйааччыта Ю.Шамшурин эмиэ кыттыспыттара, кинилэр айар талааннара онно буспута-хаппыта. Саха сириттэн барбыт 20-тэн тахса киьи Сов. Союз Геройдара буолбуттара, 1000-нан саллааттар хорсун сырыыларын туоьулуур уордьаннаах, мэтээллээх тоннубуттэрэ.

1. Илья Дорофеевич Винокуров –Ча5ыл5ан 1914 сыл Нам оройуонугар торообутэ. 2014 сыл-ха торообут дойдутугар кини убулуойугэр анаан араас тэрэьиинэри ыыппыттара. Кини аатын Нам улууьун Хатын-Арыы оскуолата сугэр. Поэт кылгас уйэтигэр тереебут  норуотугар киэнник биьирэммит бэртээхэй айымньыларынан саха литературатын байыппыт талааннаах  поэт буоларын таьынан чулуу тылбаасчыт,  о5о-аймах тапталлаах суруйааччыта этэ. Ол курдук норуокка киэнник биллибит, биьирэммит, ырыа буолбут «Хайыьар» хоьоону аа5ан иьитиннэриэ Алексеев Дьулус 5 кылаас.

2. Гавриил Иванович Макаров -Дьуон Дьанылы 1914 с.Чурапчы оройуонугар торообутэ. 2014 сыллаахха Чурапчыга 100 сааьын бэлиэтээбиттэрэ. Кыыьа Альбина Макарова5а СР Президенин Бочуотунай грамотатын уонна кыьыл комус чаьыны бэлэх туттарбыттара. «Хаьан сэрии буттэ5инэ» хоьоонун аа5ар 5 кылаас уорэнээччитэ Бандеров Эльдар.

3. Иннокентий Иванович Артамонов 1928 с. Уус-Алдан оройуонугар торообутэ. Поэт уонна талбаасчыт. «Мин мантан сэриигэ барбытым» ырыа буолбут хоьооно уостан туспэт ырыа буолан билиннээннэ диэри ылланар. Рязанский Андрей 5 кылаас аа5ар. Ол курдук Дима Потапов толоруутугар ырыа истиэхпит.

4. Тимофей Егорович Сметанин (25.11.1919 – 04.08.1947) – поэт, прозаик и драматург. Кэбээйи улууьугар торообутэ. Сэрии кыттыылаа5а. “Мэхээлэчээн булчут” кэпсээн (1943), хоьоонун хомуурунньуга “Саллаат сүрэҕэ” (1945),  “Егор Чээрин” сэьэнэ, «Лоокуут уонна Ньургуьун» драматын бары бэркэ билэ5ит. Саха саллаатын уобараьын бэрт тапталлаахтык ойуулуур. Ол курдук «Саллаат» диэн хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ 6 кыл. уорэнээччитэ Еремеев Костя.

5. Пантелеймон Тулааьынап 1916 с. Оймокоонно торообутэ.1935 с. педтехникуму бутэрбитэ.Начальнай оскуола сэбиэдиссэйинэн, оскуола директорынан, районо сэбиэдиссэйинэн, Дьокуускайдаа5ы кинигэ издательствотын редакторынан улэлээбитэ.1932 с. хоьоонноро бэчээттэнэр буолбуттара. 1938 с. «Ко5орбут ньургуьун» хоьоонун хомуурунньуга тахсыбыта. «Фронна атаарыы» хоьоонун аа5ар Саша Шадрин 6 кылаас уорэнээччитэ.

6. Тимофей Сметанин сэриигэ быьачы кыттан, кини онно тугу билбитэ-корбутэ, эрэйдэммитэ-сордоммута оло5у ойдооьунугэр улаханнык сабыдыаллаабыта. Дойдутугар таптала, торообут сиригэр тардыьыыта туохтаа5ар да ордук улуу Лена орус аатынан этиллэрэ. «Корордоох эбиппин ээ..» хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ Ариан Винокуров 7 кылаас.

7. Сергей Васильев 1907 с. Уус Алдан оройуонугар Суотту нэьилиэгэр дьаданы ыалга торообутэ. Якутскайдааҕы учуутал техникумун бүтэрбитэ. 1930 сыллаахха «Арамаан артыала» диэн поэмата тахсыбыта. Онтон бэттэх поэт сүүрбэттэн тахса ырыа-хоһоон уонна поэма кинигэлэрин бэчээттэппит. «Аччыгый уол» диэн хоһоонунан суруллубут романнаахС.Васильев «Улуу Ильмень» диэн баллада-поэмата П.А.Ойуунускай аатынан республиканскай бириэмийэни ылбыта. Балладаттан быьа тардыыны аа5ар 7 кылаас уорэнээччитэ Еремеев Влад.

8. Платон Алексеевич Ойуунускай (1893-1939), политическай уонна общественнай деятель, суруйааччы, учуонай-лингвист. Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтооччулартан биирдэстэрэ. Революционнай охсуьуу, гражданскай сэрии героикатн кордорор айымньылартан биир куустээхтэрэ «Оруол кэриэьэ» хоьоон. Манна Саьыл Сыьыыга буолбут гражданскай сэрии тынааьыннаах тугэнэ долгутуулаахтык ойууланар. Поэт харса суох хорсун быьыыны уруйдуур. Хоьоону аа5ан иьитиннэриэ Созонов Владлен 7 кыл.

9. Федор кузьмич Попов 1921 г. Мегино-Кангаласского улуса Работал в совхозе.В 1942 году был призван в Красную Армию Чурапчинским РВК. В том же году был направлен на фронт.Стрелок 3-й стрелковой роты 467-го стрелкового полка (81-я стрелковая дивизия, 61-я армия, Центральный фронт) рядовой Фёдор Попов одним из первых в полку в составе отделения 1 октября 1943 года переправился через реку Днепр у деревни Глушец. Своими смелыми действиями способствовал преодолению реки другими стрелковыми подразделениями полка: в рукопашной схватке в траншее врага уничтожил до 50 солдат и офицеров противника и удерживал плацдарм до переправы основных сил.Был похоронен в деревне Глушец Гомельской области в братской могиле (впоследствии перезахоронен в братской могиле на северной окраине деревни Деражичи Лоевского района той же области).^[2]Указом Президиума Верховного Совета СССР от 15 января 1944 года за образцовое выполнение боевых заданий командования на фронте борьбы с немецко-фашистским захватчиками и проявленные при этом мужество и героизм красноармейцу Попову Фёдору Кузьмичу посмертно присвоено звание Героя Советского Союза. «Герой туьунан ырыа» Ча5ыл5ан Винокуров Саня 8 кылаас.

10. «Саха буойунна» аа5ар Еремеев Саша 8 кылаас. Илья Ча5ыл5ан.

11. В.М. Новиков –Куннук Уурастыырап литература5а 20-с сыллар иккис анардарыгар киирбитэ.1925с. Аан бастакы «Тимир чыычаах» диэн Саха сиригэр аан бастаан самолет кэлиитигэр анаммыт хоьоонун суруйбута. Мантан ылата саха поэзиятыгар куурээннээх улэтэ са5аланар. «Кыайыы кунэ» хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ Кутуков Саша 8 кылаас.

12. Пателеймон Тулааьынап «Кыайыы кунэ» хоьоонун аа5ар Вася Третьякова 8 кылаас

13. Саха Республикатын народнай поэта Серафим Романович Кулачиков-Эллэй 1904 с. Сэтинньи 29 кунугэр Таатта улууһугар төрөөбүтэ. Айар улэтин нуучча революционнай маассабай ырыаларын тылбаастааһынтан саҕалаабыта. Ырыа тылларын суруйар поэт. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа.

Октябрьскай Революция, Улэ Кыһыл Знамята, Норуоттар доҕордоһуулара, “Бочуот Знага” уордьаннарынан, сэрии уонна улэ мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. 1938 с. ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ. «Сиэстэрэ5э» хоьоонун аа5ар 9 кылаас уорэнээчитэ Дьулус Кондаков.

14. Николай Францевич Гостелло советский военный лётчик, участник трёх войн, командир 2-й эскадрильи 207-го дальнебомбардировочного авиационного полка 42-й дальнебомбардировочной авиационной дивизии 3-го авиационного корпуса дальней бомбардировочной авиации Дальнебомбардировочной авиации ВВС РККА, капитан. В этот день, 1941 году, Николай Гастелло направил свой подбитый самолёт в скопление машин и танков противника, за что ему было присвоено посмертно звание Героя Советского Союза. Эллэй «Капитан Гостелло» хоьоонун аа5ар Никита Меняков.

15. Дьуон Дьанылы сунньунэн позиянан дьрыктаммыт сурйааччы. Кини хоьооннорохайдах эрэ кэпсээн курдук холку, улахан ыьыыта-хаьыыта суох, эриэ=дэхси, бир таьымнаахтык аа5ыллар интонациялаахтар. Угустрэр автор тус тэйэтин оло5ун, куннээ5и туьбуктэрин кытта баьычы ситимнээхтэр. Ол курдук сэриигэ сылдьан бааьырбытын «Олоору сытан» диэн хоьонугар бэрт ча5ылхайдык суруйбута. Аа5ар Проня Тортоюсов 9 кылаас.

16. Тимофей Сметанин «Саллаат сүрэҕэ»  Хоһооннорун хомуурунньуга 1945с .бэчээттэммитэ. Ол курдук хомуурунньук аатын сукпут хоьоону аа5ар Винокуров Женя 10 кылаас.

17. «Учугэйин даа, тыыннаах буолар!» Тимофей Сметанин хоьоонунан бугунну курэхпитин тумуктуур 11 кылаас уорэнээччитэ Айсен Батюшкин.

ТУМУК: Тыыннаах буолуу айхалыгар

Тын-тын тыаьаан комус бакааллар!

Учугэйин даа, тыыннаах буолар,

Уорун-котун тыыаннаахтар!

infourok.ru

Технологическая карта по родной литературе

Литература аа5ыытыгар технологическай карта

Учуутал: Николаева Варвара Петровна

Кылаас: 2

Оскуола: Кырыкый сурун оскуолата

Предмет: Литература аа5ыыта

Тема: Николай Якутскай. Куобах кутуруга.

Уруок тиибэ: кылаас таьынан аа5ыы уруога

Сыала-соруга: Николай Якутскай оло5ун, айар улэтин кытта билсиьии; интонациялаахтык оруолларынан аа5ар дьо5уру сайыннарыы; остуоруйа сурун санаатын быьаара уорэнии.

Туьаныллар тэриллэр:

Учууталга: ИКТ (презентация)

Уорэнээччилэргэ: уруьуйдар, кинигэлэр, карточкалар, тэтэрээт, уруучука.

Утуо кунунэн, о5олор!

Чугдаар чуораан тыаьаата,

Уруок са5аланна

Сана билиини ыларга бэлэммит,

Кинигэбит, тэтэрээппит миэстэтигэр,

До5отторбутугар мичээрдээтибит

Тыаьа суох олордубут.

Утуо кунунэн!

(тэтэрээттэрин кинигэлэрин корунэллэр, бэйэ бэйэлэригэр мичээрдэьэллэр, тыаьа суох олороллор)

Бэйэни дьаьаныы.

2

Дьиэ5э улэни бэрэбиэркэлээьин.

Ааспыт уруокка мин эьиэхэ остуоруйалары тунэппитим. Эьиги ол остуоруйаларгытын аа5ан баран ис хоьоонугар уруьуйдаан уонна кылгастык кэпсииргэ бэлэмнэнэн кэлбит буолуохтааххыт. Биирдиилээн тахсан остуоруйаларбытын кэпсиибит. О5олор бол5ойон истэ5ит уонна бу остуоруйа биьигини туохха уорэтэрий (сурун санаата) ону быьаарабыт.

1.Дьуккаахтыылар.

2.Моккуор.

3. Куобахтаа5ар куттас.

4.Эьэлээх боро иирсэннэрэ.

Биирдиилээн тахсан уруьуйдарын кордороллор. Кылгас ис хоьоонун кэпсииллэр.

Атын о5олор остуоруйа сурун санаатын быьаараллар:

1. До5ору албынныыр, балыйар, конос буолар куьа5ан.

2. Кыра аайыттан моккуьэр, этиьэр, охсуьар куьа5ан.

3. Кыраттан санаа5ын туьэримэ.

4. Инсэлээх буолума.

Наадалаах информацияны чопчу дьонно тиэрдэ уорэнии, истэн билии. Бэйэ санаатын сааьылаан этэ уорэнии.

Сэьэргиир киЬиэхэ бол5омто уурар.

3

Уруок тематын билиьиннэрии, сыалын-соругун туруоруу.

Бу остуоруйалары барытын ким суруйбут эбитий?

Бу суруйааччы туьунан ким билэрий? Оччо5уна бугун Николай Якутскай оло5ун, айар улэтин билсиэхпит. Кини оссо биир айымньытын аа5ыахпыт. Туох туьунан буолуой?

Биьиги бары таабырын таайсарбытын олус диэн собулуубут. Дьэ эрэ, мин таабырыннарбын таайын эрэ, оччо5уна бугунну уруокпут ыалдьыттарын билиэхпит.

1. От-мас аьылыктаах ойуоккалаас о5очоос баар уьу.

2. Куьун кууьурэр, саас салбанар, инчэ5эй эттээх, эт сурэхтээх, кураанах сиргэ сытар, биирдэ аьаабытынан кыстыыр туулээх тун хааьах баар уьу.

Саамай соп, куобах уонна эьэ.

Куобах хайдах кыылый?

Оттон эьэ?

Анны билигин хартыынаны кордубут.

Тугу коро5утуй?

Бу уус уран литература ханнык корунэ буолуой?

То5о инник дии санаатыгыт?

Ол аата бугун остуоруйа аа5ар эбиппит. Кинигэбитин арыйдыбыт. Остуоруйабыт аатын аахтыбыт.

Куобах кутуруга хайда5ый?

Куруук оннук кутуруктаа5а буолуо дуо? Ону бугун биьиги бу остуоруйаттан билиэхпит.

Оччо5уна бугунну уруокпут сыала-соруга туох буолуой, быьаарыахха:

1. Билсиьэбит…

2. Аа5абыт…

3. Ырытабыт..

4. Уорэнэбит…

Николай Якутскай

(о5олор эппиэттэрэ)

Куобах

Эьэ

Куобах- манан, куттас…

Эьэ-улахан, кутталлаах…

Куобах уонна эьэ иккиэн биир дьиэ5э олороллор. Остуоруйа. Дьиннээх олоххо куобах эьэлиин бииргэ олорбот, дьиэ туттубаттар.

«Куобах кутуруга».

Кылгас, кып кыра…

1….Н. Якутскайы кытта.

2……«Куобах кутуруга» остуоруйаны.

3. …..Остуоруйа ис хоьоонун.

4. …….??(Интонациялаахтык оруолларынан) аа5арга.

Таабырыны уонна таайыытын тэнниир. Тирэх тылларга, ойууларга оло5уран, туох туьунан айымньы буоларын саба5алыыр. Айымньы ойууларын ырытар. Кинигэ5э таьа, ойуута, ааптар араспаанньата, айымньы аата диэн араарар. Уруок сыалын-соругун сопко туруорар.

3

Сана тема

1. Суручааччыны кытта билсиьии. Дуосканы кордубут. (слайд 1) Бугун билсиьэр суруйааччыбыт биьиги биир дойдулаахпыт буолар.

Саха Республикатын народнай суруйааччыта Николай Гаврилович Золотарёв-Николай Якутскай 1908 с. Сэтинньи 22 кунугэр Уоьээ Булуу улууьун Харбалаах нэьилиэгэр торообутэ. 1924 с., Уоьээ Булуутээ5и начаалынай оскуоланы бутэрэн баран, Булуу куоратын 2-с суьуох оскуолатыгар уорэммитэ. 1927 с. Владивостокка барбыта уонна онно 1930 с. Ортоку команднай састаап байыаннай оскуолатын ситиьиилээхтик бутэрбитэ. 1938 с. диэри кыраныыссаны маныыр сэриилэргэ сулууспалаабыта. 3 сыл Молдавия5а партийнай аппаратка пропагандиьынан, лекторынан улэлээн баран, 1941 с. Саха сиригэр кэлэн, ССКП Саха сиринээ5и обкомун аппаратыгар 1948 с. диэри улэлээбитэ. 1948-53 уонна 1958-61 сс. Саха Сирин Суруйааччыларын союьун бырабыллыанньатын председателя этэ. Ол быыьыгар Москватаа5ы А.М. Горькай аатынан Литературнай институт курсун бутэрбитэ. Кэлин «Хотугуг сулус», «Полярная звезда» сурунааллар кылаабынай редактордарынан улэлээн баран, 1970 сыллар са5аланыыларыгар, пенсия5а тахсан, кэргэнин дойдутугар Молдавия5а баран олохсуйбута.

Н.Г. Золотарев айар улэтин 1938 с. са5алаабыта. Бастакы очеркаларар, кэпсээннэрэ нууччалыы уонна молдаванныы тылларынан бэчээттэммиттэрэ. Дойдутун санатаары уонна торообут сирин ахтан, «Николай Якутскай» диэн псевдонимы ылыммыта. Сэрии сылларыгар хорсун буойуннар тустарынан элбэх очерканы кэпсээннэри суруйбута. 1946 сылтан ССРС Суруйааччыларын Союьун чилиэнэ.

Кини аа5ааччылар киэн биьирэбиллэрин ылбыт бастакы бодон айымньыларынан «Толко» роман, «Комустээх уруйэ» сэьэн буолаллар.

Кини о5олорго аналлаах элбэх кэпсээннэри, сэьэннэри суруйбута: «Куобах кутуруга», «Эьэлээх боро иирсээннэрэ», «Эьэ о5отун эрэйдээх сырыыта», «Ойуур оскуолата», «Куобахтаа5ар куттас», «Кэ5э ороспуой», «Сир кыыьа», «Дьукээбил уота», «Арбы-сарбы», «Таьыгыраан о5онньор уолаттара», «Ой дуораана», «Моккуор», «Алаа Монус», «Сэрэхтээх Сэмэликээн», «Дьукаахтыылар», «Булчуттар», «Тымныы кырдьа5ас кэьиитэ», «Ус ини биилэр», «Кыраьа» уо.д.а.

Норуот талааннаах суруйааччыта Николай Якутскай 1995 с. ахсынньы 11 кунугэр Тирасполь куоракка 88 сааьыгар олбутэ. Кинини дойдутугар харбалаахха улуу Сыьыыга а5алан компуттэрэ.

«Ол эрээри тыыннаах тэнэ

Кинигэтэ кэпсии туруо

Тылын комус уруйэтэ

Сурэхпитигэр киириэ».

2. Билбэт тыллары быьарыы:

Бу остуоруйаны аа5арбытыгар билбэт тылларбытын корсуохпут. Бастаан бары ботугураан ис хоьоонун ойдоон аахтыбыт эрэ. Билбэт, ойдооботох тылларбытын бэлиэтиибит.

Ханнык тыллары ойдооботугут?

3.Аа5ар дьо5уру сайыннарыы.

4 .Остуоруйаны ырытыы:

1. Куобах кутта5аьын кордорор тыллары булан аа5ын.

2. Эьэ куобахха «эйигин комускэьиэм» диэбит тылларын то5о толорбото?

3. Куобах дьиэтин уонна ампаарын ааннарын оноьуутугар тугу сыыспытый?

4. Куобах то5о эьэлиин бииргэ олорорго тэриннэ уонна ити оностубут олохторо тугунан тумуктэннэ? То5о оннук буолла?

5. Куобах туьунан тугу оссо аахпыккытый?

6. Бу остуоруйа биьиэхэ тугу субэлиирий, остуоруйа сурун санаата? Тэтэрээппитигэр суруйабыт.

5. Тылы байытыы: Ос хоьоонноро.

Карточкалары тунэтиэм. Манна ос хоьоонноро ыьыллан хаалбыттар, иккилии буолан комолосуьэн ос хоьооннорун холботолоон:

«Куобах кутуруга» остуоруйа5а ханнык ос хоьооно барсарый?

Бол5ойон истэллэр. Слайданы короллор.

Талах сутукатынан ууйэн, хал5ан, чугурус, дьоьуннанан, туокун,мастара бараммыт, ута быстарынан, арбах ута….

Уочаратынан аа5аллар.

Талбыт оруолларын интонациятын тутуьан аа5аллар.

Кинигэттэн булан аа5аллар.

Ыйытыыларга эппиэттииллэр. Бэйэлэрин санааларын этэллэр.

Остуоруйа сурун санаатын тэтэрээттэригэр суруйаллар.

Иккилии буолан ос хоьооннорун холботолууллар.

Ханнык ос хоьооно айымньыга соп тубэьэрин быьаараллар.

Биир дойдулаах суруйааччытын оло5ун, айар улэтин туьунан билэр.Тыллар суолталарын быЬаарар.

Бэйэ санаатын этэн, аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэн улэлиир. Айымньыны хайдах интонациялаахтык аа5ары быьаарар. Остуоруйа дьоруойдарын кэпсэтиилэрин оруолунан aa5ap. Тиэкис ис хоьоонун ырытар; айымньы дьоруойдарын ааттыыр;

Айымньы дьоруойун майгытын быЬаарар, ол хаачыстыбаларын ааттыыр.

Атын киьи этэрин ейдеен истэр, паара5а улэлиир.

0с хоьоонугар сиэр-майгы

ерутун (норуот муударай этиитин) быьаарар.

Сынньалан мунуутэ

Курун тыа5а куобахчааннар

Ойон-тэбэн иьэллэр: скок,скок,скок

Чохчос гына олороллор

Сур борону иьиллииллэр

Куталларыттан ибигирииллэр

Ороч-чорос короллор

Биир-тонкойобут

Икки-кэдэйэбит

Ус-ытыспытын таьынабыт

Тобобутун хамсатабыт

Курун тыа5а ким да суох

Куобахчааннар уорэллэр

Ункуулээн битийэллэр

Хамсаныылары онороллор

4

Чинэтии

Викторина:

1. Н. Якутскай хас сыллаахха, ута торообутэй?

2. Бастакы бодон айымньылара.

3. То5о Николай Якутскай диэн псевдонимы ылыммытай?

4. Ханнык остуоруйаттан быьа тардыыный:

• Эьэ тигээйилэр тигэллэриттэн , уотунан аьыталларыттан ыксаан Сур Боро5о туох да диир кыа5а суо5а.(Эьэлээх боро иирсээннэрэ)

• Хайа миигиттэн ордук кутас баар эбит дуу?!- дии-дии куобах олоро туьэр.(Куобахтаа5ар утас)

• О5ус ойон батыхчахтаан кэлэр да, атыыры уорбэ муоьунан ойо5оско батары анньар.(Моккуор)

• Кутуйах хасааьын сииллэригэр, кутуругун суьуо5эр кээмэйдээн бэрт кыраны Чооруоска а5алан биэрэр.(Дьуккаахтыылар)

• Талах сутукатынан ууйэн, дьиэ туттан, ыал буолан олорор. (Куобах кутуруга)

Ыйытыыларга хоруйдуулар.

Уруокка ылбыт билиитин сопко туьана уорэнэр. Айымньы быьа тардыытынан сирдэтинэн соптоох эппиэти булар

Сорудады толорууга болдьох бэлиэлэри ейдуур, туьанар. Бэйэ санаатын этэн, аахпыт айымньыга улэлиир.

Чинэтэр улэ5э оло5уран, ситиЬиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлэнэр.

5

Тумук. Бэйэни сыаналаныы.

Уруокка туох сананы биллигит?

Ордук туох интэриэьинэйий?

Тугу собулээтигит?

Оссо тугу билиэххитин ба5ара5ытый?

Ордук кимнээх учугэйдик улэлээтилэр?

Боппуруостарга эппиэттииллэр, бэйэлэрин санааларын этэллэр.

Тугу билэллэрин уонна тугу билбэттэрин сыаналаналлар

6

Дьиэ5э улэ.

Николай Якутскай айымньыларын бэйэ5ит булан аа5ын, аа5ыы тэтэрээтигэр сурунун.

Дьиэ5э улэни дневниккэ суруналлар.

infourok.ru